Küba insani gelişmede birinci

Küba insani gelişme performansı bakımından dünya birinciliğini kimseye kaptırmıyor.

Birleşmiş Milletler’e bağlı UNDP (BM Kalkınma Fonu), uzun süredir insani gelişme indeksi (İGİ) denilen bir göstergeyi bütün devletler için hesaplıyor. 2015 yıllığında 188 ülke için 2014 verileri yayınlandı.

İGİ bileşik bir gösterge. Ekonomiyi, sağlığı ve eğitimi ifade eden ölçütlerin matematiksel olarak birleştirilmesinden oluşuyor. Dört temel ölçütü içeriyor: Doğuşta beklenen yaşam umudu, beklenen eğitim süresi, ortalama eğitim süresi ve satın alma gücü paritesi (PPP) cinsinden hesaplanan kişi başına yıllık ulusal gelir.

Öte yandan, ülkelerin insani gelişmedeki durumunu görmek bakımından kullanılan esas gösterge İGİ performans puanı. Performans, ülkenin bütün ülkeler arasında ulusal gelirdeki sıralamasıyla İGİ’deki sıralaması arasındaki fark anlamına geliyor. Ülke, İGİ puanındaki sıralamada gelirdeki sıralamasına göre daha yukarıda ise pozitif, aşağıda ise negatif performansa sahip demektir.

Pozitif performans durumunda gelirine göre beklenenden daha iyi İGİ puanına; negatif performansta ise gelirine göre beklenenden daha kötü İGİ puanına sahiptir. Negatif performans, o ülkenin daha yüksek insani gelişmeyi sağlayacak geliri olmasına rağmen, bunu beceremiyor olmasını ifade eder.

* * *

Aşağıdaki tabloda ABD, Türkiye ve Küba için İGİ ve performans puanları yıllara göre veriliyor.

Doğrudan performans puanlarına bakalım. ABD, 2008 krizinden sonra tarihinde ilk kez pozitif performans sergiledi. Bu durumunu 2014 için de koruduğunu görüyoruz.

Türkiye’nin durumu gerçekten çok vahim. Performansı hep negatifte. Gerçi 2014 performansı önceki yıllara göre daha iyi ama, bunun kalıcı olup olmadığı mutlaka gözlenmeli. Türkiye’nin insani gelişmedeki konumu gelirinin gerektirdiğinden tam 12 basamak daha aşağıda. İGİ performansı Türkiye’den daha kötü olan 38 ülke daha var. Yani Türkiye durumu en kötü 39. ülke. Daha da kötüsü performansı Irak hariç bütün komşularından da kötü, üstelik Irak dışındaki bütün komşularının performansı (Suriye de dahil) pozitif. Bu durumu AKP’nin büyük icraatı olarak kaydedelim.

Küba’nın performansı ise tam +47. 2003’den beri hep 40’ın üzerinde seyrediyor ve Küba insani gelişme performansı bakımından dünya birinciliğini kimseye kaptırmıyor.

Tablo: ABD, Türkiye ve Küba’da insani gelişme indeksi ve insani gelişme performansı

Kaynak: UNDP, Human Development Report, eski yıllar ve 2015

Açık ki Küba’nın bu durumu sağlık ve eğitime devrimin ilk gününden beri verdiği öncelikle ilişkili. ABD ablukasının ekonomiyi büyük sıkıntılara düşürmesi ve sosyalist sistemin yıkılmasından sonra ulusal gelirin yarıya düşmesi; sağlık ve eğitim için ayrılan kaynakların artırılmasını engelleyemedi. Çünkü Küba sosyalist bir ülke ve sosyalizmin hedefi kar maksimizasyonu değil, insani gelişme.

Tablo: ABD, Türkiye ve Küba’da insani gelişme ve ilgili göstergeler (2014)

Kaynak: UNDP Human Development Report 2015